çaba

:

Düğünde, düğün sahibine verilmek üzere, düğüne iştirak edenler tarafından  abdalağasına verilen para, düğünparası.

çaba/şaba başı

:

Düğünlerde, en çok para vereceği tahmine dilen bu amaçla ilk önce çaba/şabalanan hatırlı ve zengin kimse.

çabab

:

Düğünlerde davul çalarak para toplayan kişi.

çabak

:

Gözdeki çapak.

“Yüzünü yıkamadığı çabaktan belli.”

çabalama

:

Kesimli düğünlerde, davul ve zurnacının, düğüne gelenleri, özel bir davul zurna havası eşliğinde düğün sahibine yardım etmesini sağlamak amacıyla davette bulunması.

“Düğüne gelenler çabasını hemen vermezler. Özellikle davul çalan abdala takla attırırlar, bir takım cezalar verirler, özel olarak türkü çaldırabilirler,  vb. şekilde naza çekilirler. Davul çalan abdal özel sözlerle çabayı yapmaya çalışır sözlerinin sonunda hep yaşa! varol! gibi sözler sarfeder. Çok naza çekilen, abdala türlü cezalar veren misafirlerin hem abdalağasına verdiği çabası hem de abdala verdiği bahşişi fazla olur.”

çabalanmak

:

Düğün evinde yapılan izzet ikramdan sonra, davul zurna eşliğinde düğünde oğlan evine yapılacak takının (bu da genellikle paradır) verilmesi.

“On yıl oldu çabalanalı. Hasret kaldım memleketimdeki düğünlere.”

çabıd

:

Çaput, bez parçası.

çabıdı malamatlı / çabıdı malamatlınıŋ teki

:

Dokunsan bile çıngar çıkaracak kimse.

çabıdına:dar

:

Çaputuna kadar.

çabıdınan

:

Çaputla.

çabıg

:

Çabuk, acele, hızlı.

“Ali Abi bir hafta sonu köye getmiş. Bakmış orda Halil Abi’nin av köpe: var (Bobi), tüfek duvarda asılı. Avlanmak için hava da zemin de müsait. Avlanmıya heves etmiş tabi:kine. Neyise tüfe: eline almış, dakmış sırtına, it de hemen arkasına. “Neriye bürülan” diyenlere: “Ava gediyom bürülan, görmüyon mu?” demiye de ımal etmeden goyulmuşlar yola itinen. İtin burnu yerde gediyo tabi:… Neyise Halepli’ye aşşa inmişler. Ne var ne yok derken, etrafı golaçan etmişler, bişet yok. Derken oralarda dolaşırken; it, Ali abiye bakarak, itin gulakları e:ce dikilmiş, burnu yere inmiş. Ali Abi’den hareket bekliyo tabi:… Tabi: Ali abide bir hareket yok. Derken; oradan bir turaç havalanmasın mı? İt turacın arkasından, Ali Abi’nin tüfe: sıkmasını hesap ederek goşmuş. Ama Ali Abi; annattı:na göre:”Ben, ben de tüfek oldu:nu unutmussum” diyo. Turaç almış takılamış tabi:. So:ra; “İt bana baktı, ben ite” diyo. “İtin bakışından utandım” diyo. İt de; bana”Ne biçim avcı der gimi baktı” diyo. “Bunun üsdüne tüfek sırtımda gezemem.” deyip gurur meselesi yaparak ve do:ru evin yolunu dutmuş. Eve geldi:nde;” Hanı bire ulan ava gediyom” diyodun. “Ne çabıg geldin?” demelerine gıcık olmakdan gendini alamamış. Utandı:ndan olup bitenleri annadamamış bile zatı.

(Kadirli Bekereci Köyünden Ekrem, Kaynak: www.bekerecikoyu.com.)

çabık

:

Acele çabuk.

“Yol üsdünde duran gazlar

Uzatmış boynunu guzlar

Ben Omar’a düğün gurdum

Çabık sıralanın gızlar”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Kültür Ofset Basımevi, Antakya 1993)

çabıt

:

Çaput, paçavra, eski bez parçası. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

“Dağlarda toprak eledim

Geldim beşiğe bekledim

Bir tek çabıda doladım

Zor günde büyütdüm sizi”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Mustafa Kesme’nin Ağıdı, Kaynak Kişi: Ayse Kesme)

çabıtçul

:

Eskimiş giysileri ip haline getirilerek dokunan çul.

çaçoş

:

Dedikoducu, yüze gülüp arkadan söz eden. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çadır

:

Beştaş oyununda bir bölüm, Başparmak ve işaret parmakları yere konarak kapalı v şeklinde tutulur ve buradan taşlar oyun kuralları içerisinde geçirilir.

çadır-çatma

:

Küçüklü büyüklü çadırlar.

çadırgaç

:

Hafif ateşte kavrulmuş, ütülmüş buğday başakları.

çadırıŋ sıtıŋı

:

Çadırın sıtırı, yan örtüsü, girişi.

çadırtma

:

Üç ağacın tepeden bağlanarak yapılan, peynir ve çökeleği asmaya yarayan alet.

Peyniri çadırtmāğa çaḵallar.

çağ

:

1.Yaşıt, akran.

“Ağ gelinim, ağ gelinim

Beniminen çağ gelinim

İnekler gapıya geldi

Kak ineğe sağ gelinim”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

2. Yükün düşmemesi için kağnının yan taraflarına konan ağaçlar. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

3. Dönem, zaman.

Aşağının has evleri

Göçeceği çağlar bir gün

Kara ardıç kamalağı

Sızılaşır dağlar bir gün

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.568

çağa

:

Bebek, çocuk. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr.)

çağal

:

1. Kum, çakıl.

2. Öbek haldeki taş yığını.

çağal uçurmak

:

Laf başlatmak olumlu, çam devirmek olumsuz.

çağarrım

:

Çağırırım.

“Erkenleri hep oynuyor

Benim yüreğem gaynıyor

Derin uykulara dalmış

Çağarım Ali’m duymuyor”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

çağıl

:

1. Akarsuların getirdiği küçük taş parçaları, çakıl.

2. Tarlalardaki taş yığını.

çağıllık

:

1. Bir akarsu veya selin getirip yığdığı çağıl yığını.

2. Çağıl birikimi. tarlalardan insanlar tarafından toplanıp öbek öbek yığılan çağıl yığını.

çağıltı

:

Suyun sesi.

çağırtı

:

Davetiye, düğün için yol, okuntu.

çağlak

:

Çağlayan. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç.)

çağmel

:

Çengel.

“Oşt! çal itiŋe, çağmeli g.tüne.”Toroslar bölgesinden mumyalanmış bir söz.

çağşak

:

1. Aşınarak dökülmüş dağ ya da duvar yıkıntısı, moloz. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr. İç.)

2. Yün eğirmekte kullanılan iğ. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

3. Çağlayan, şelale. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

4. Kayalık dağlarda kayaların çeşitli nedenlerle parçalara ayrılması ve bu parçaların yukardan aşağıya doğru uzunca bir alanı kaplayacak şekilde konumlanması ve bu alanda hiç bir toprak ve ağacın olmaması.

“Ulan otursana gül gibi, buz gibi sulu, ak çağşaklı pınarı olan köyünde.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

çağşamak

:

Eskimek, köhnemek.

çağşır

:

1. Dereotuna benzer yemeği yapılan bir çeşit ot. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

2. Post. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çahal

:

Yaramaz, huysuz, kötü. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çaḫal

:

Çakal. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

çahıl

:

Çakıl.

çaḫıp coŋmak

:

Dövmek, her tarafına vurmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çahırgöz

:

Siyahla ela arası göz. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çahıştırmak

:

İki kişiyi karşılaştırmak, yüzleştirmek. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çahşak

:

Dağlardaki taşlığın enginlere doğru inişi, çavşak.

çakal

:

Titiz, huysuz. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çakal soluğu

:

Kısa dinlenme. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çakal yağmuru

:

Güneş varken ince ince yağan yağmur. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çakalkaçtı

:

Çapa işçilerinin ikindi üzeri yarım saatlik dinlenmeleri.

çakalöldüye

vurmak

:

Uyumuş gibi yapmak, ölü taklidi yapmak.

“Namussuz!... Çakal öldüye vurmuş meğer diye bağırdı.”

(İbrahim Boysal, Zurba “Eşkıyalar” Kadirli Eğitim ve Kültür Vakfı Yayın No: 2, Kadirli 2007)

çakgimi

:

Düğme.

çakıl

:

Eşek semeri.

çakıldak, çakıldık

:

1. İncirin, domatesin olgunlaşmamış hali.

2. Değirmenin dönen, ses çıkartan parçası.

3. Koyun ya da keçilerin pislik yahut sidiklerinin kıl ya da tüylerine yapışarak kurumasından oluşan topaklıklar, yapağılık.

çakıldaklı

:

Çakıldağı olan.

çakır

:

Yeşil kahve karışımı bir renk.

çakır dikeni, çakır tikeni

:

Yuvarlak meyvalı bir çeşit diken.

Hadini de Karac’oğlan hadini

Aramazlar gurbet ele gideni

Ak göğsün üstünde çakır dikeni

Bitmeyince gönül yârdan ayrılmaz

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.645

çakır doğan

:

Bir çeşit doğan kuşu.

Benden selâm söylen Aydın eline

Top kara zülüflü mayalarına

Bizim elde çakır, doğan olamaz

Şahan gerek bu sarp kayalarına

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.395

çakır kuşu

:

Şahinden daha küçük bir çeşit doğan kuşu, çakır doğan.

Şeşine de Karac’oğlan şeşine

Kurban olam yârin ablak döşüne

Gök kıratınan da çakır kuşuna

Geri dur hey Benli Suna'm geri dur

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.628

çakışmak

:

1. Yarışmak, uğraşmak.

2. Dövüşmek.

3. Söz yarışı yapmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çakıştırıcı

:

Dedikoducu, fitneci. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çakıt

:

Üzerinde kav veya fitilin bulunduğu çakmak taşma vurulan çelik aletin ismi. kipritin olmadığı dönemlerde kav, çakmak taşı ve çakıt kullanılırdı.

çakki

:

Düğme.

çakkimi

:

Ufak düğme.

çakma

:

Deri hastalığı, yara, çıban. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

çakmak

:

Dokumada bir motif çeşidi. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

çaknaşmak

:

Toplanmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çakşak

:

Dağların enginlere doğru inişi.

çakşamak

:

Gevşemek, birbirinden ayrılmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çakşar

:

Gevşek, laşka, laçka olmuş, sökülmüş.

çal

:

1. Taşlık yer, çıplak tepe. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç.)

2. Taş yığını. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

3. Çil, ben, leke.

“Kırk yıl sonra yüzündeki çaldan tanıdım Hülya”yı.”

çal duvar

:

Kuru, taş duvar.

ça:l

:

Çakıl, taştan yapılmış duvar.

“Böyük evin âl gımı

Ufak gabın çâl gımı

Ne duruyon kele hatın

Bebek senden dêl gimi”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Çokaklı Ahmet Paşa’nın Oğlu Kemal’in Ağıdı, Kaynak Kişi: Ayse Gürbüz)

çal kaşığı,

kalmasın bulaşığı

:

Yemeğin hepsini bitir, artık etme.

“Çal kaşığı kalmasın bulaşığı.”

çala, cala

:

1. Yeşilyöre'de beyazlı, sarılı horoza verilen ad.

2. Kullanılamayacak kadar eski, kullanmaktan dolayı çok yıpranmış ve eskimiş, ikinci el, kullanılmış. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çala coplama

:

Bilmediği işi yapmaya kalkışana denir.

çala çala bir

havaya döner

:

Acele etmemek lazım işler nihayetinde rayına oturur.

“Çala çala bir havaya döner elbette.”

çalacak

:

Maya, çalgaç.

çalağan

:

1. Maya.

2. Çaylak. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

3. Atmaca.

çalak

:

1. Küçük karpuz. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

2. Deli. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çalak cülek

:

Ham meyve. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çalameçik

:

Gelişigüzel, rastgele, sallapati.

“Çalameçik cızıkdırıvermiş yazılı kağıdını.”

çalçırış

:

Üstünkörü.

“Her işi çalçırış yapar.”

çaldırdama

:

(Çalılıkları vs.) Tepeleyerek yürüme şekli.

çaldırma

:

Kurumaması için  sac üzerinden iyice pişmeden ve sıcak sıcak yenen yufka.

“Bir köşesine eşilen tandır yakılıp burada ekmek edilirdi; bazlama, çaldırma, dârmi, gözleme, kömbe, katmer, kete burada yapılırdı, komşu hanımların yardımlarıyla.”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan 1, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

çaldıvar

:

Çit, çalıdan yapılmış avlu duvarı.

çalduvar

:

Yemekten önce yenen meyve. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

çalgaç

:

1. Sıcak su ve unla yapılan hayvan yemi.

2. Maya.

çalgam

:

Şalgam.

çalgap, çalğap

:

1. Bir an, bir ara. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr.)

2. Belli belirsiz, belli belirsiz, hemen, hayal gibi gelip geçen. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çalgavur

:

Hemen arayıp yakalama. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çalgeçir

:

1. Kapı mandalı. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

2. Kopça.

çalgı

:

1. Keman.

2. Başörtüsü. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

çalgıç

:

Bahçe süpürgesi. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç.)

çalgın

:

1. Çarpılmış.

2. Felçli, alil.

3. Cılız, gelişmemiş, zayıf, şaşkın kimse.

4. Donmuş veya hastalıklı meyve. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

5. Akıldan firik, deli, delimsi. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çalgın salmak

:

Köy sandığına para yatırmak. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

çalğın

:

Sıcak veya soğuktan gelişemeyerek cılız kalan ekin. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çalhama

:

Ayran.

çalhamaç

:

Hareketleri dengesiz ve de tutarsız kimse, ne yaptığını bilmeyen kimse.

çalı çapak

:

Çalı çırpı. (TDK Derleme Sözlüğünden. Ada. İç.)

çalı çırpı

:

Kuru ağaç dalları, kuru ot vb. şeyler.

Ovalar ovalar engin ovalar

Gözüm yaşı biri birin kovalar

Gülistan içinde bülbül yuvalar

Çalısı çırpısı güldür sılanın

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.536

çalı çıtlığı

:

Çalıkuşu. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

çalı tapanı

:

Bir işi üstünkörü yapma, yalapşap.

çalıgdırma

:

Hızlı hızlı bakmak.

çalık

:

1. Deli, delimsi, cin çarpmış, çalınmış.

“Ali gülümsüyordu. Elif hiç onu böyle görmemişti. Tam çalıklar böyle, gözlerinin anlamı silinmiş gülümserler.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

2. Çarka vurulmuş.

3. Anası-babası belli olmayan.

4. Kötürüm inmeli, sakat. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. İç.)

çalım

:

Kibir, gurur, fiyaka.

“Yoncalı’nın cılga yolu

Gide gide gavuşuyor

Seni vuran cendermeler

Çalımınan savışıyor”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Yoncalı Ömer’in Ağıdı, Kaynak Kişi: Mustafa Göğüs)

çalımlı

:

Kibirli, gururlu, fiyakalı, bir kızın cilvesi.

“Gül kız gözüme gözükme

Ataş attın sen özüme

Delikanlımı öldürttün

İki çalımın yüzüne”

(Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Afşin Ağıtları, Murat’a Ağıt, Derleyen: Selçuk Osman Belli, Kaynak Kişi: Fadime Çoban)

çalınmak

:

1.Cin çarpmak, delimsileşmek, vurulmak.

“Şu Geben’in yazısına

Goyun meler guzusuna

Çalınmışsın babamoğlu

Yaycıoğlu’nun azısına”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Gebenli Karcı İs-mail (Kahveci)’İn Ağıdı, Kaynak Kişi: İbrahim Gök)

2. Karasevdaya tutulmak.

“Salih büyülüydü, dünyaya çalınmıştı.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

3. Başörtüsü takınmak.

“Alasın goca tekeyi

Yağlamış gara kekili

Benim oğlum at oynadır

Çalınmış burculu kokulu”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Gındıra Fakı’nın Ağıdı, Kaynak Kişi: Süleyman Bal (Çoban Kê))

4. Bir ilçe veya bucak başka bir ile bağlanmak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

5. Sürünmek, uğraşmak, sokulmak. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

6. Anası babası belli olmayan. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çalıntı

:

Eski süpürge. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çalıp çığırmak

:

1. Bir acının ardından ağlamak.

2. Eğlenmek.

çalışgan

:

Çalışkan.

Çalışmaya gıv eylemek

:

Çalışmaya niyetlenip harekete geçmek.

çalıyı tepesinden sürümek

:

Bir işi tersinden yapmak.

“Huyu kurusun, çalıyı hep tepesinden sürür.”

çalinkâr etmek

:

Cin çarpmaya uğramak.

çalişiürüm

:

Çalışıyorum.

“İran’a çalişiürüm ben. Tırabzondan İran’a devamlı bûda götürürdüm.”

(Mine Kılıç, Kahramanmaraş Merkez Ağzı, Ukde Yayınları, K.Maraş 2008)

çalkağ sepeti

:

Pamuk kozalarınınçerçöpten ayıklanması için kullanılan sepet.

çalkama

:

1. Sulandırılmış yoğurt, ayran. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2. Ayran, süzme yoğurtla yapılan ayran.

çalkamaç, çalkambaç

:

Ayran, süzme yoğurtla yapılan ayran.

çalkamak

:

(Bulaşık)Aceleyle, üstünkörü yıkamak.

“Sifirli dêl nassolsa sehenler. Çalkıyaver yeter.”

çalkanmak

:

Sere serpe uzanmak.

çalkap, çalgap

:

Bir şeyi algılamayacak kadar kısa bir zamanda, bir anda, ansızın görme durumu.

"Çalgap gördüm."

çalkazan

:

Taklit yapan.

çalkı

:

Çalgı.

çallanmak

:

Örtünmek.

çallıklamak

:

Bahane aramak.

çalma

:

1. Boyuna takılan bir altın lira çeşidi.

2. Sıvama olmayıp ötesinde berisinde bir takım işleme çiçekleri olan sarıklık bir bezin, tülbendin adı.

“Böyleyidi babam kızı

Çalma çalar biçim biçim

İnc’akıllı babam kızı

Elden selef yurda göçer”

(Ahmed Z. Özdemir, Öyküleriyle Ağıtlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1994, Cilt I)I)

3. Kilim nakışı.

çalmaç

:

Yeni doğum yapmış hayvan yiyeceği.

çalmak

:

1. (Merhem vs. ) Sürmek.

“Elif bunun nesi olur

Çok ağlıyor acı acı

Dokdurlara göstermeden

Annesi çalar ilacı”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Kültür Ofset Basımevi, Antakya 1993)

2. Bir şeyin üzerine bir şeyi sürmek, bulaştırmak. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr. İç.)

3. Saplamak, batırmak.

Bülbülün figanı şol gonca güle

Sîneme vurdular bir azgın yara

Çaldım tırnağımı getirdim ele

Çekinme sevdiğim tor gibi gibi

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.435

4. Mayalamak.

5. Temizlemek

6. Benzemek.

7. Hırsızlamak.

8. Sürümek, elbisenin eteğini yerde sürüyerek yürümek, süpürge ile kabaca süpürmek.

“Bülbülün figânı şol gonca güle

Sineme vurdular bir azgın yara

Çaldım tırnağımı getirdim ele

Çekinme sevdiğim tor gibi gibi”

(Karacaoğlan, Saim Sakaoğlu, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 435)

çalmalı

:

Düz ve kırık çizgilerin karışmasından meydana gelen çuval.

çalpa

:

Beceriksiz, eli işe yakışmayan. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

çalpalanmak

:

Suyun çalkalanması.

çalpana

:

Yoğurt karıştırmaya yarayan araç. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

çalpanmak

:

Sallanmak, sarsılmak, çalkanmak.

“Sabahtan kalkar da Çinçin’i geçer

Vurur deli gönül çağlayıp coşar

Yükletmiş yükünü Göğsün’e çıkar

Göğsün’de çalpanır gülü yavrunun”

(Karacaoğlan, Saim Sakaoğlu, Akçağ Yay., Ankara 2004, s. 564)

çalpara

:

1. Dansözlerin eline taktığı zil.

2. Beceriksiz, eli işe yakışmayan.

3. Dibi dar ağzı geniş kap.

4. Araba dingilinin ucuna geçirilen yassı halka.

5. Pis, kötü kadın.

6. Küçük tencere.

Elinde çalparası varıdı, Türkü de söylerdi.

çalsırt etmek

:

Bir kavgayı üstüne almak, bir sorunda, gelişmede taraf olduğu kesimin davasının gayretine düşmek

çalta

:

Küçük balta.

çaltak

:

1. Dikkatsiz, kıran-döken.

2. Budak, budağın irisi.

“Yalnız, o da çok seyrek, akşam vakitleri, keskin bir kayanın sivrisinde boynuzlarını, büyük çangallı boynuzlarını sırtına yatırmışbir geyik, bacaklarını gerip, sonsuzluğa bakarcasına durur.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

çaltak

:

1. Ağaç çatalı, budaklı dal. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2. Budak, budağın irisi.

“Yalnız, o da çok seyrek, akşam vakitleri, keskin bir kayanın sivrisinde boynuzlarını, büyük çangallı boynuzlarını sırtına yatırmışbir geyik, bacaklarını gerip, sonsuzluğa bakarcasına durur.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

3. Kir, pis.

4. Hoşa gitmeyen durunlar için de söylenir.

çaltaklı

:

Düzgün olmayan, budaklı ağaç, sopa.

çaltı

:

Diken çalı. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

çaltı dikeni

:

Diken, çalı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çam

:

Çıra.

“Eliminen çama sardım

Ay aşmadan ben de geldim

Sanıyorum gannın dolum

Hayıfımı allım gurtlar”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Kurtlar Tarafından Parçalanan Kızın Ağıdı, Kaynak Kişi: Döne Höbek)

çam bardak

:

Yörükler, suyun ısınmasını önlediği için çam ağacından oyma sürahi yaparlar. Buna çam bardak denir.

çam çürü:

:

Sünnet edilen yere ilaç olarak eski apdalların attığı toz.

çam dalından ağıl olmaz, el oğlundan oğul olmaz

:

Başkasının evladı insanın kendi evladının yerini tutmaz.

“Çam dalından ağıl olmaz, el oğlundan oğul olmaz.”

çam dikme oyunu

:

Bölgede oynanan bir köy seyirlik oyunu.

ÇAM DİKME OYUNU Gençler bir evde toplanırlar. Sayılarından bir fazla çam çırası bulurlar. Çam çıralarından birini ortaya dikerler. Ortaya dikilen çam köyden şu kızdır denilir. Etrafına da diğer çıraları dikerler. Orada bulunan gençlerin isimleri çıralara verilir ve ortadaki çıra yakılır. Yanan çıra hangi tarafa bükülürse kızın gönlü onaymış denir. Herkes güler.

(Hilal Gülben Gerek, Adana İli Pozantı İlçesi Halk Kültürü Araştırması Konulu Yüksek Lisans Tezi, Ç.Ü. S.B.E. TDE. ABD, Adana, 2012, s. 172-173)

çam isi gibi

sinmek

:

Taşın gediğine konması ya da cuk diye oturmak gibi anlamlara gelir. Birbirine çok yakıştırmalarda kullanılır.

“Çam isi gibi sinmişler.”

çam yarmasîmı

:

İri yarı, çam yarması gibi.

“Çam yarmasîmı.”

çam yatırı

:

Devrilmiş çam ağacının gölgesi.

çaman  

:

1. Daha çok kaburgadan közde pişirilmek üzere hazırlanmış et. Közde pişirilen et. Kebap, pirzola. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

“Banadura ekip yazı bekleyen.
Bir seklem buğdayı ata yükleyen.
Hakınaya bir de kuzu ekleyen,
Çaman yapıp yiyenlerin nicoldu.”

(Cezmi Yurtsever, Andırın Tarihi, Adana 2007, S. 187-190, Kazım Temir’in Andırın Destanı isimli Şiiri)

2. İlik suyu, acı biber ve cevizle yapılan bir tür yiyecek, çemen. Pastırmanın üzerine sürülen çemen. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

3. Külbastı kebabı.

4. Doğranmış, kurutulmuş pastırmalık et. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çamaşır kazanı

:

Ağız çapı 65 cm., taban kısmı 70 cm. olan kazanlardır.

çambış

:

1. Ayarsız, uğraşılması zor kişi.

2. İnatçı, yaman ve kavgacı kimse.

3. Gamsız, kedersiz. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çambış adam

:

Huysuz adam.

çambış gatırı

:

Huysuz ve hırçın kadınlar için söylenir.

çambuş

:

İnsana sokulmayan kötü huylu hayvan. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çamça

:

Ağaçtan oyularak yapılmış büyük kaşık, kepçe. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çamçak

:

Su tası, şapşak. Çamdan oyularak yapılmış su kabı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çamçakır

:

Kahramanmaraş’ta düğünlerde oynanan bir oyun.

Taş ateşte iyice kızdırılır. Kızmış olan taşı hızla fırlatarak atarlar ve taşı bulan birinci olur.

çamır

:

Çamur.

“Gurarlar çatal yuvayı

Çamır sıvayı sıvayı

Ehmed benim emmimoğlu

Baban başımdan dolayı”

(Doç. Dr. Esma Şimşek, Kadirli ve Osmaniye Ağıtları, Kültür Ofset Basımevi, Antakya 1993)

çamırlı

:

Çamurlu.

“Çamırlı pınara dökülen gazel

Buraya toplanmış her türlü gözel

Sümbüllü goyakta sallanır gezer

Onun sallanışı yare benziyor”

(Afşin İlçe Milli Eğitim Kültür Yayınları Serisi: 1, Afşin Ağıtları, Murtaza’nın Ağıtı, Derleyen: Hasan Batmaz, Kaynak Kişi: Ayşe Şahin)

çamış

:

1. Eli maşalı, dik kafalı, küstah.

2. Huysuz hayvan, katır. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

çampara

:

Değirmenciyi uyaran demir alet.

çamrak

:

Çamrık, çamırık, batak yer, çamurlu yer.

çamsımak

:

(Erkek) Kadına meyletmek. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çamtı

:

Denk, yük. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

çamur döken

:

Kahramanmaraş’ta düğünlerde oynanan bir oyun.

çana

:

Çoban çırağı.

çanak

:

1. Tabak.

2. Üç okkalık bir çeşit tahıl ölçeği. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

Çanakgala

:

Çanakkale.

“Çanakgala esger yurdu

İçerimi aldı derdi

Eşimin öldüğünü duyuşun

Sekin etdi Kışkirdu”

(Mehmet Temiz, Yüksek Lisans Tezi, Andırın Ağıtları, Çanakkale’de Şehit Olan Askerin Ağıdı, Kaynak Kişi: Güllü Gülmez)

çandır   

:

1. Yarım, bitmemiş. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2. Kırmız, melez, karışık.

3. (Koyun, keçi vb.)Cins olarak birbirine karışmış olan, karışık cinsli, melez. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr. İç.)

“Evlerinin önü çalı
Çağlayandan gelir yolu
Büveme’de Çandır Ali
O da almaz Kirlim seni”

(Kaynak: Andırın Büveme Köyü’nden Cinnilerden Ahmat Kıvrak Cinne-met)

çandır olmak

:

Köküç oyununda köküçlerin birbirine değip devrilmesi.

“Çandır oldu.”

çangal

:

1. Dal, budak, eğri ve dallı budaklı ağaç.

“Yalnız, o da çok seyrek, akşam vakitleri, keskin bir kayanın sivrisinde boynuzlarını, büyük çangallı boynuzlarını sırtına yatırmış bir geyik, bacaklarını gerip, sonsuzluğa bakarcasına durur.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

2. Güreşte rakibe ayak takma, çengel, çelme. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

“Maraş çangalı şalvar güreşine Maraş’ın bir hediyesidir.”

3. Kovalarla su taşımada kullanılan iki başı çengelli ağaç.

“Saka Hallâ’nın omzuna taktığı çangalın iki yanına asılı kovalardaki suları döke saça evlere taşıyışı, unutulacak şeyler miydi?”

(Arif Bilgin, Terk Eden Elbistan 1, Bassaray Matbaası, İzmir, II. Baskı 2007)

4. Demir askı.

5. Çengel. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çangal almak/atmak

:

Çelme takmak,

çangallı

:

Dallı budaklı.

‘Büyük çangallı boynuzlarını sırtına yatırmış bir geyik…”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

çanıltı

:

1. Çan sesi, boru sesi.

2. Çınlama.

çaŋkmak

:

Çakmak.

çannamak

:

Dedikodu yaymak. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çanrı

:

Kağnının tekerinden çıkan hoş ses.

“Aşağıdan gelen gağnı

Gağnının tekeri çanrı

Biz de bir yiğit yitirdik

Yüzü bedir bedir benli”

(Ali Karaosmanoğlu, Toroslar’da Ağıtlar, Tirşik Yay. No:1, İstanbul 2008)

çantay

:

Bavul. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çantı

:

1. Baca. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

2. Su kuyularında dipten bir metre kadar yukarıda sağlam ağaçlardan yapılan platform. Kuyuların iç kısmı bu platformdan sonra taşla örülür.

çantılı

:

Üzeri kapalı yapı. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

çapak

:

1. Basma, elbiselik kumaş.

2. Göze inen beyaz leke. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

çapalamak

:

Ağacın dibini kazmak.

çapalmak

:

Çaplaşmak, aykırı duruma gelmek.

çapar

:

1. (Kişi) Yüzdeki çiçek bozukluğu izi. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr. Osm.)

2. Hayvanların benekli olması. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

2. Karışık renkli tüyleri olan tavuk. (TDK Derleme Sözlüğünden. İç.)

4.  Beyazı çok kır renkli hayvan. (TDK Derleme Sözlüğünden İç.)

5. Kirli beyaz. Bu isim Türkiye Türkçesinde, ulak, posta, tatar; atlı muhafız, postacı; (hayvan ve bitki için) benekli, alacalı; derisi, kılları ve gözleri boya maddesi olan, renksiz olan (insan veya hayvan); çiçek bozuğu yüz gibianlamlarına gelmektedir.

6. Ulak, haber taşıyan.

“Gider oldum Avşar ili yoluna

Bakmam gayri bu diyarın gülüne

Karaları taksın çapar kuluna

Yağız atlı nice kullar iniler”

(Cahit Öztelli, Köroğlu, Dadaloğlu, Kuloğlu, Özgür Yay. Dağ, İstanbul, 1984)

çapçak

:

Su tası, şapşak.

çapgı

:

1. Toprak damlarda merteklerin üstüne konulan ince ağaç dalları. (TDK Derleme Sözlüğünden. Mr.)

2. Ortadan yarılarak elde edilen direk.

çapı

:

Yaylalarda ‘derim evi’ denilen keçeden yapılmıs seyyar meskenlerin kapısının üzerine boncuklarla süslenerek dikilen al keçeye ‘çapı’ derler.

“Dadal’ım da der ki doğruyu sever

Her vakit koyağa mazı mı yağar

Adamın arslanı Avşar’dan doğar

Gene dutar al çapılı evleri”

(Dadaloğlu, Kaynak: Erhan Çapraz, Fahri Bilge defterlerindeki Kayseri ve Yöresi konulu Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üni., Kayseri 2005)

çapıl

:

Sulu batak. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çapıla

:

Kaba deriden yapılmış, ucu sivri ve kıvrık ayakkabı, yemeni. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çapıt  

:

Eski bez parçası. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada. Mr. Osm. İç.)

“Bir yanda kendi yatıyor, bir çapıt içinde, bir kalbırın üstünde, bir yanda çocuk.”

(Ali Püsküllüoğlu, Yaşar Kemal Sözlüğü, YKY, Euromat, İstanbul 2006)

çapıt çulu

:

Eski elbiselerden kesilen parça bezlerle tezgahta elle dokunan bir çeşit kilim.

çapıtlı şeytan

:

Kadın.

çapkı

:

1. Bir şeyi yağmalamak için yapılan akın.

2. Direk başlığı. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çapmak

:

Çavmak, özellikle kurşun, ok vb. cisimlerin doğruca giderken hedefe ulaşacağı sırada biraz sapması.

“Hedefi on ikiden vururdum ama rüzgarın şiddetini hesap edemedim. Merminin çapması ondan.”

çapraz

:

1. Huysuz, anlaşılması zor, ters kişi.

2. Güreşte bir oyun. (TDK Derleme Sözlüğünden Ada.)

çapraz sırık

:

Yörükler, büyük baş hayvan girmesin diye kapı yerine, çapraz sırık kullanılır.

çapraz vurulmak

:

Düğme vb.nin çapraz dikilmesi veya ipinin çapraz bağlanması.

Testisini almış pınara gelmiş

Terlemiş memeler taze domurmuş

Has yaldız düğmeler çapraz vurulmuş

Seherde göğsünü çöz kara gözlüm

Saim Sakaoğlu, Karacaoğlan, Akçağ Yay., Ankara 2004, s.515

çapud, çaput